زمستان گذرانی زنبورعسل یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت زنبورداری است. بسیاری از زنبورداران، سالانه تعداد بسیار زیادی از کندوهای خود را در زمستان از دست می‌دهند. اگر نمی‌خواهید شما هم جزو این دسته از زنبورداران باشید، نکاتی که در ادامه آورده شده است را با دقت دنبال کنید.
زمستان گذرانی زنبورعسل
با شروع فصل زمستان و سرد شدن هوا زنبورهای عسل برای گرم نگه داشتن خود یک خوشه تشکیل می‌دهند. چیزی شبیه به یک مهمانی بزرگ سه ماهه در کندو!!! البته این یک مهمانی ساده هم نیست!
سرنوشت کندوهای زنبورعسل در زمستان
سرنوشت کندو به جمعیت کندو، ذخیره غذایی و عوامل دیگر مثل مدیریت زنبوردار بستگی دارد. زنبورهای عسل برای زنده و گرم ماندن نیاز به جمعیت قوی، ذخایر فراوان عسل و کندوی سالم دارند.
نکته: در حالت عادی، زنبورهای عسل فقط حدود 6 هفته عمر می‌کنند، ولی زنبورهای زمستان‌گذران برای حفظ گرما اصطلاحاً کمی چاق‌ترند و طول عمر بیشتری (4 تا 6 ماه) دارند.
کدام زنبورها در زمستان زنده می‌مانند؟
ساختار اجتماعی زنبورهای عسل به طور معمول به سه طبقه کارگران (که همگی ماده‌اند)، زنبورهای نر و ملکه تقسیم می‌شود. در زمستان زنبورهای نر از بین می‌روند و تنها کارگرها و ملکه زنده می‌مانند. ملکه در گرم‌ترین بخش در واقع در مرکز خوشه قرار دارد. کارگران نیز با مصرف عسل و انجام حرکات خاصی، خوشه را گرم نگه می‌دارند. در مرکز خوشه دما می تواند 32 تا 37 درجه سانتی‌گراد بالا رود اما در سطح خوشه دما حدود 10 درجه سانتی گراد در نوسان است.
گاهی اوقات دیده می‌شود بیرون خوشه یخ زده است ولی خوشه همچنان سالم است. در بیشتر فصل زمستان، زنبورها در کندو می‌مانند اما زمانی که دمای محیط خارج از کندو بیشتر از 10 درجه سانتی‌گراد شود، زنبورها برای دفع مدفوع کندو را ترک می‌کنند.
چرا انسان‌ها باید در زمستان گذرانی زنبورعسل دخالت کنند؟
میلیون‌ها سال است که زنبورهای عسل به طور غریزی و استادانه زمستان گذرانی می‌کنند. اما زنبورهای عسل امروزی دچار تغییراتی شده‌اند و دخالت‌های انسانی باعث آسیب پذیری آن‌ها شده است. بنابراین زنبوردار اغلب باید کندوها را به شکلی مدیریت کند تا زنبورها بتوانند زمستان را با موفقیت بگذرانند.
نکته: ایران کشوری با چندین اقلیم است و نمی‌توان برای تمام مناطق فرمول یکسانی نوشت. مثلاً زمستان اردبیل مانند زمستان اهواز نیست و زمستان رشت با زمستان شیراز متفاوت است.
برای ایجاد یک استراتژی موفق زمستان گذرانی، هر زنبوردار باید اقلیم خود را ارزیابی کند و مواردی مانند بارندگی، رطوبت، دما، باد و ساعت‌های تابش نور خورشید را در نظر بگیرد. توجه داشته باشید که اقلیم فقط یک پارامتر است و پارامترهای دیگری نظیر قدرت کلنی، شیوع و نوع آفات زمستانی و نوع کندویی که استفاده می‌شود نیز مهم است.
چک لیست زمستان گذرانی زنبورعسل (11 مرحله)
با اینکه می‌توان مشکلات پیش آمده در حین زمستان گذارنی را تا حدودی برطرف کرد ولی بهتر است کندوهای خود را به شکلی آماده کنید که این مشکلات به حداقل برسد. در ادامه، برخی از کارهایی که زنبورداران می‌توانند جهت آماده‌سازی کندوهای زنبورعسل برای زمستان انجام دهند را فهرست کرده‌ایم.
به طور کلی در زمستان تلفات وجود دارد ولی با مدیریت مناسب می‌توان مقدار تلفات را به زیر 10 درصد کاهش داد. برای آمادگی برای زمستان در فصل پاییز یک دفترچه تهیه کنید و تمام اطلاعات کندو را مثل جمعیت، مقدار ذخیره عسل، بیماری‌های احتمالی و… را در آن یاداشت کنید. با کمک این دفترچه می‌توانید هرآنچه که کندو نیاز دارد یا کم دارد را تهیه و در اختیار کندو قرار دهید. فراموش نکنید رمز موفقیت در زمستان، آماده‌سازی صحیح کندوها در فصل پاییز است.
1. ادغام کلنی‌های ضعیف
ابتدا جمعیت کلنی‌ها را چک کرده و حتما کندوهای ضعیف را ادغام کنید. داشتن یک کلنی سالم در بهار آینده، بهتر از دو کلنی مرده است.
2. چک کردن ملکه و تخم‌ریزی
وضعیت ملکه و تخم ریزی ملکه را چک کنید در این فصل مقدار کمی تخم ریزی وجود دارد. حتما از وجود ملکه در کندو اطمینان حاصل کنید و مطمئن شوید که کندوی شما بدون ملکه زمستان را رد نخواهد کرد.
3. کنترل آفات و بیماری‌ها
کندوها را از نظر بیماری‌ها چک کنید؛ زیرا وجود تعداد زیادی زنبور در فضای خوشه، احتمال پخش شدن آفات و بیماری‌ها را زیاد می‌کند.
فراموش نکنید فصل پاییز فصل اصلی مبارزه با کنه واروا است. واروا دشمن اصلی کندو ها در کل جهان به حساب می‌آید و بیش از 50 درصد تلفات زمستان گذرانی بخاطر این آفت است. در نتیجه شمارش کنه را در پاییز انجام دهید و میزان آلودگی به کنه را بسنجید و درمان کنید تا با کندوهای عاری از واروا به سراغ فصل زمستان بروید. مطالعه مقاله روش های پیشگیری، مبارزه و درمان کنه واروا نیز می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند.
4. فشرده‌سازی جمعیت
قاب‌های اضافی را از کندو خارج کنید و جمعیت را فشرده کنید.
فواید فشرده‌سازی جمعیت کندو:
- با فشرده‌سازی جمعیت، کنترل کندو برای زنبورها آسان‌تر می‌شود.
- انرژی کمتری برای گرم کردن کندو نیاز است.
- اگر آفتی مثل پروانه موم‌خوار به زنبورها حمله کند، راحت‌تر می‌توان با آن مبارزه کرد.
- اگر تخم‌ریزی توسط ملکه انجام شود، کنترل دما در این محدوده آسان‌تر می‌شود و احتمال سرماخوردگی لاروها کمتر خواهد شد.
5. ذخیره غذایی
در مناطقی که هوا خیلی سرد است، به ازای هر قاب جمعیت، 2 تا 2.5 کیلوگرم و در مناطق گرم تر 1 تا 1.5 کیلوگرم عسل در نظر بگیرید. بهتر است که حداقل نصف این عسل، از عسل‌های تولید شده توسط خود زنبور باشد. در صورت کمبود می‌توان از تغذیه شربت غلیظ کمک گرفت.
دقت کنید فاصله عسل تا خوشه، کم‌ترین فاصله ممکن باشد. بعد از زمستان، کندوهایی را می‌بینیم که با وجود داشتن عسل کافی، به دلیل فاصله زیاد عسل تا خوشه تلف شده‌اند.
در صورت گرسنگی کندو در زمستان چه کنیم؟
اگر احساس کردید که یک کندو ذخیره غذایی کافی ندارد، در یک روز گرم آفتابی درب کندو را باز کرده و به آن غذا بدهید. گاهی اوقات از زنبورداران می‌شنویم که حدس می‌زنند بعضی از کندوها گرسنه هستند، اما به دلیل سرمای شدید یا باران مداوم نمی‌توانند درب کندو را باز کنند و با رها کردن کندو باعث تلف شدن آن می‌شوند. اگر زنبورها گرسنه بمانند به زودی خواهند مرد و باز نکردن درب کندو کمکی نخواهد کرد. اگر کندو خود را باز کنید و به سرعت مقداری غذا اضافه کنید، ممکن است تعدادی زنبور را به دلیل سرما و رطوبت از دست بدهید ولی با دادن غذا، شانس بقای کندو را بیشتر می‌کنید. بهترین کار برای موفقیت در این کار نوشتن یک برنامه دقیق است: من باید چه کار کنم؟ به چه ترتیبی این کارها را انجام بدهم؟ چه تجهیزاتی نیاز دارم؟ اگر پاسخ این سوالات را بدانید و وسایل مورد نیاز را از قبل آماده کنید اغلب می‌توانید در کمتر از یک دقیقه درب کندو را باز کنید و کار را انجام دهید؛ اما حتی اگر بیشتر طول بکشد، وضعیت شما بهتر از زنبورداری است که در این شرایط به دلیل سرد بودن هوا هیچ کاری انجام نمی‌دهد.
6. کنترل استرس‌های محیطی
فصل زمستان همراه با بارش برف و باران و بادهای سرد است که این عوامل می‌تواند باعث ایجاد استرس‌های محیطی زیادی شود. رطوبت یکی از عواملی است که باعث خسارت فراوانی به کندوها می‌شود.
7. عایق‌بندی کندو
در مناطق بسیار سرد، با عایق‌بندی کندو می‌توان به گرم نگه‌داشتن کندو کمک کرد.
8. دور کردن خزندگان و جوندگان
محیط کندو، گرم و پر از عسل است؛ به همین دلیل، محیط ایده‌آلی برای خزندگانی مثل مار و جوندگانی مثل موش به حساب می‌آید. سعی کنید درب کندو را در حدی تنگ کنید که مانع ورود خزندگان و جوندگان شود. سوراخ‌های تهویه هم حتما با توری ببندید تا از ورود آفت‌های مزاحم جلوگیری کنید.
نکته: وجود فضله موش در اطراف هر کندو، ممکن است نشان دهنده حمله موش به کندو باشد. همواره این موارد را در نظر بگیرید.
9. چک کردن کندو در طول زمستان
بهتر است در طول زمستان هم کندوها را چک کنید البته این به این معنی نیست که درب کندوها را باز کنید چون باز شدن درب کندو به دلیل اختلاف دمایی می‌تواند شوک شدیدی به کندو وارد کند و کندو را از بین ببرد. البته اگر به هر دلیلی مجبور به باز کردن درب کندو شدید باید در حداقل زمان ممکن باشد. در طول زمستان می‌توانید کندوها را بدون باز کردن درب آن‌ها هر هفته چک کنید. فقط کافی است از کنار آن رد شوید و به نکاتی توجه کنید. می‌توانید زنبورهای مرده را از جلوی دریچه پرواز جمع کنید و به صدای زنبورها گوش کنید. به دلیل فعالیت زنبورها برای گرم کردن کندو می‌توانید صدای آن‌ها را با کمی دقت بشنوید. اگر یک دوربین مادون قرمز دارید، می‌توانید بررسی کنید خوشه کجاست. اگر زنبورها در پایین کندو قرار بگیرند، یعنی شرایط ایده‌ال است اما اگر خوشه بالا باشد، ممکن است ناشی از گرسنگی باشد؛ بنابراین می‌توانید کندو را باز کرده و ذخیره غذایی زنبورعسل را چک کنید.
10. استفاده از هیتر برای گرم کردن کندو در زمستان
استفاده از هیتر چند سالی است که بین برخی زنبورداران طرفدارهایی پیدا کرده است ولی به دلیل برهم زدن فیزیولوژی زنبور توصیه نمی‌شود. در صورت استفاده از هیتر، زنبورها ممکن است تصور کنند که هوا گرم شده و ملکه شروع به تخم‌ریزی کند و زنبورها از کندو خارج شوند. در چنین حالتی، هم خطر سرماخوردگی لاروها وجود دارد و هم احتمال دارد به دلیل سرمای هوا زنبورها قادر به برگشت به کندو نباشند. از طرفی با گرم شدن کندو، یخ‌زدگی‌های اطراف آب می‌شود و رطوبت داخل کندو بالا می‌رود. رطوبت زیاد باعث تشدید عوامل بیماری‌زا می‌شود. اگر جمعیت کندو قوی باشد و ذخیره غذایی هم به حد کافی وجود داشته باشد به این کارها نیازی نیست.
11. تنظیم متابولیسم زنبور با استفاده از بُن‌زا بی
در صورتی که سوخت و ساز بدن زنبور عسل در حالت ایده‌آل باشد، بهترین عملکرد خود را نشان خواهد. مصرف بنزا بی باعث تنظیم متابولیسم زنبور عسل شده و با افزایش تخم‌ریزی پاییزه، جمعیت قوی‌تری برای زمستان آماده خواهد کرد. از طرفی با افزایش ذخایر بدنی، زنبور قوی‌تری را برای زمستان آماده خواهد کرد.
هنگام زمستان گذرانی زنبورعسل چه کنیم؟
با انجام تمام این کارها دیگر خیالتان راحت باشد و بقیه کار را به عهده زنبورها بگذارید؛ شما باید استراحت کنید، به مطالعه زمستانی خود ادامه دهید و اجازه دهید زنبورها کار خود را انجام دهند. در مورد تلفات زمستانی انواع و اقسام آمار ترسناکی را می‌شنوید، اما اگر آمادگی مقابله با شرایط محلی خود را داشته باشید و به موقع این کار را انجام دهید، می‌توانید زنبورهای خود را با موفقیت زمستان‌گذرانی کرده و نتایج عالی کسب کنید.
اگر در زمینه زمستان گذرانی زنبورعسل سوالی دارید، از ما بپرسید. کارشناسان زنبورداری بنزا بی به شما پاسخ می‌دهند.