کنه واروآ دشمن شماره یک صنعت زنبورداری جهان

واروآ در حال حاضر به عنوان مخرب ترین آفت زنبور عسل و بزرگترین تهدید برای زنبورداری در سرتاسر جهان شناخته شده است که نسبت به سایر بیماری‌های انگلی خسارت اقتصادی بالاتری را وارد می‌کند.

واروا چیست؟

کنه‌های واروآ (Varroa destructor و V. jacobsoni) انگل‌های خارجی قرمز متمایل به قهوه‌ای و کوچک زنبورهای عسل هستند. اگرچه کنه‌های واروآ می‌توانند از زنبورهای عسل بالغ تغذیه کنند، اما عمدتاً از لاروها و شفیره‌های نوزادان در حال رشد تغذیه می کنند و درون سلول ها تکثیر شده و باعث بدشکلی و ضعیف شدن زنبورهای عسل و همچنین انتقال ویروس‌های متعدد می‌شود.

چرخه زندگی کنه واروآ شامل مراحل زیر است

کنه‌های ماده بالغ واروآ در مرحله قبل از سرپوش گذاری وارد سلول‌های نوزادان زنبور عسل (به‌ویژه نوزادان زنبورهای نر) می‌شوند و پس از سرپوش گذاری  دو تا پنج تخم می‌گذارند.

تخم ها به طول 0.5 میلی متر در کف سلول ها، روی دیواره ها و گاهی مستقیماً روی لاروها گذاشته می شود. اولین تخم گذاشته شده نر و تخم های بعدی ماده هستند.

کنه‌های واروآ پس از هچ کردن، از دو مرحله لاروی (به نام‌های «پروتونیف» و «دتونیمف») عبور می‌کنند و سپس به صورت بالغ در می‌آیند. رشد کنه های نر حدود 5 تا 6 روز و کنه های ماده 7 تا 8 روز طول می کشد.

جفت گیری در شفیره ها اتفاق می افتد و کنه نر کمی بعد داخل سلول می میرد. کنه های ماده جوان واروآ و کنه های مادر واروآ همراه با زنبور عسل در حال تولد خارج می شوند.

کنه های ماده جوان واروآ پس از 2 هفته در سایر سلول های حاوی نوزادان تخم گذاری می کنند. کنه‌های ماده بالغ واروآ معمولاً 2 ماه عمر می‌کنند، اما می‌توانند بین اسکلریت‌ها (صفحات سخت شده اسکلت بیرونی) زنبورهای عسل بالغ زمستان‌گذرانی کنند.

میزبان اصلی کنه واروا

زنبورعسل معمولی یا آپیس ملیفرا به طور طبیعی میزبان واورا نبوده و در واقع میزبان آن زنبورهای بومی آسیا (آپیس سرانا) بوده است. آپیس سرانا دارای برخی مکانیسم‌های دفاع طبیعی در برابر واروا است و در نتیجه به‌ندرت تحت‌تأثیر اثرات منفی کنه قرار می گیرد و یک نوع هم زیستی با واروا برقرار کرده است. وقتی آپیس ملیفرا به آسیا آورده شد، مردم تازه متوجه شدند که این کنه ها چقدر می توانند ویرانگر باشند.

شواهد نشان می‌دهد که 50 تا 100 سال طول کشید تا آپیس ملیفرا میزبان کنه شود بنابراین تغییر میزبان واروآ فوراً اتفاق نیفتاد. از آن زمان، کنه در سراسر جهان گسترش یافت و تقریباً جهانی شد. کشورهایی که میزبان واروآ نیستند، روش‌های قرنطینه سختی را برای کاهش احتمال واردات تصادفی واروا را رعایت می‌کنند.

کنه واروا چگونه بر زنبور عسل اثر میگذارد؟!؟

واروآ جز انگل های خارجی می باشد که از بافت چربی بدن زنبورهای عسل نابالغ و بالغ تغذیه می کنند و عامل ایجاد بیماری واروزیس می باشند. کنه واروا به دلیل جابه جایی و حرکت زنبور ها به سرعت بین کندوها و زنبورستان ها پخش می شود. واروا از زنبورهای بالغ تنها برای انتقال بین کندوها استفاده می کند و به میزان کم از همولنف زنبورهای بالغ تغذیه می کند. زنبور های نر به دلیل اینکه آزادانه در بین کندوهای مختلف رفت و آمد می کنند عامل اصلی انتقال آن می باشند. واروآ معمولاً خود را بین حلقه های شکمی در زنبورهای بالغ جای می دهد که به غشای بین حلقه ها نفوذ کند و همولنف و بافت های چربی بدن را ببلعد. اما برای تخم ریزی و تکثیر نیازمند تغذیه از همولنف نوزادها است بنابراین قبل از سرپوش گذاری به سلول های نوزادی حمله می کند و تا مرحله سرپوش گذاری، بی تحرک در آنجا پنهان می شود؛ زیرا قبل و حین بستن سلول، زنبورهای پرستار اغلب سلول را بررسی می کنند. در طول دوره شفیرگی زنبور عسل، واروا برای اینکه بتواند غذای خود و فرزندانش را تامین کند یک سوراخ نسبتاً بزرگ (100 میکرومتر) در کوتیکول زنبور عسل به منظور تغذیه ایجاد  میکند. کنه واروا سلول نوزادی نر را نسبت به سلول های کارگر به علت طول دوره شفیرگی بیشتر، بزرگی سلول های نر و مواد شیمیایی محرک که در مراحل رشد نوزادها تولید میشود، ترجیح می دهد و واروا در این شرایط می تواند تا 2 بار داخل این سلول ها زاد و ولد کند و شانس بقای خود را افزایش دهد.

کنه واورا را با چشم غیر مسلح هم میتوان در کندو و درون سلول ها مخصوصا سلول های نر و حتی روی بدن زنبورهای بالغ مشاهده کرد.

تعداد کنه ها با رشد جمعیت زنبور عسل افزایش می یابد. طول عمر یک کنه واروا به دما و رطوبت بستگی دارد اما در عمل می توان گفت که از چند روز تا چند ماه طول می کشد. میزان تولید مثل واروا به عوامل زیادی از جمله شرایط آب و هوایی، نژادهای زنبور عسل، مقاومت در برابر داروها، نسبت نوزادان زنبور عسل در فصل و … بستگی دارد.

ارتباط بین ویروس ها و واروا

شواهدی وجود دارد که نشان میدهد وجود بعضی از ویروس ها با حضور واروآ در یک کلنی مرتبط هستند. اکنون اعتقاد بر این است که واروآ می‌تواند چندین ویروس را به میزبان خود منتقل کند زخم های خارجی ناشی از تغذیه مکرر واروا می تواند با باکتری، قارچ و ویروس عفونی شوند. ویروس‌های مرتبط با کنه واروآ عبارتند از: ویروس دفرمه شدن بال (DWV)، ویروس فلج حاد زنبور عسل (ABPV)، ویروس زنبور عسل کشمیر (KBV)، و ویروس فلج حاد اسرائیل (IAPV) و  بیماری به نام سندرم کنه انگلی (PMS) می باشند.

علائم کندوی مبتلا به کنه واروآ

واروآ با تولید مثل بیش از حد کلنی را ضعیف کرده و در نهایت می کشد. به طور معمول، جمعیت زنبور عسل در اواخر بهار و یا اواسط تابستان به اوج خود می رسد و کاهش پیوسته جمعیت از اواسط تابستان رخ می دهد. افزایش جمعیت واروآ شبیه زنبورها است اما با چند هفته جبران می شود. بنابراین، زمانی که جمعیت کلنی زنبور عسل به طور معمول شروع به کاهش می کند، جمعیت واروا افزایش می یابد.

توجه به این نکته ضروری است که فقط کلنی های ضعیف نیستند که به آلودگی کنه واروآ حساس اند گاهی اوقات کندوهای پرجمعیت به شدت تحت تاثیر واروا قرار می گیرند، زیرا با افزایش جمعیت کلنی، جمعیت واروآ نیز افزایش می یابد.

همان طور که ذکر شد کنه واروآ عمدتاً از بافت چربی بدن زنبورهای عسل تغذیه می­کند و لارو زنبورهای عسل در طول رشد خود درون سلول ها آسیب می‌بینند و در نتیجه شفیره‌های مرده یا زنبور های بالغ ناقص ظاهر می‌شوند. از سویی دیگر ممکن است این زنبور ها به طور هم زمان با ویروس های مرتبط با کنه واروا درگیر باشند. لذا علائم زیر در کندو قابل مشاهده است:

• زنبورهای عسل با بال ها و پاهای تغییر شکل یافته
• زنبورهای عسل با شکم تغییر شکل یافته (ورم کرده)
• سرپوش شفیره با سوراخ های کوچک
• نوزاد مرده
• سلول های نوزادی با لکه های سفید (مدفوع کنه) روی دیواره سلولی
• زنبورهای عسل در حال خزیدن در ورودی کندو
• راه رفتن کنه ها روی نوزادان زنبور عسل یا زنبورهای عسل بالغ
• مرگ و میر زمستانه کلنی ها
• اختلال در پرواز
• نرخ بازگشت کمتر به کلنی پس از جستجوی غذا
• کاهش طول عمر
• کاهش قابل‌توجه وزن زنبورهای کارگر
• مرگ و میر بالا در ورودی کندو
• از بین رفتن سریع جمعیت زنبورهای بالغ
• نوزادان پراکنده

کلنی‌هایی که به شدت آلوده به واروآ هستند، اغلب تا مدت کوتاهی قبل از فروپاشی هنوز قوی به نظر می‌رسند و همچنان حاوی چندین شان نوزاد هستند، و فروپاشی اغلب در عرض چند هفته رخ می‌دهد.

روش های انتقال کنه واروآ چگونه است؟

واروآ یک انگل خارجی کوچک است که خود را به سطوح زنبورهای عسل می‌چسباند . علاوه بر انتقال کنه واروا از طریق زنبورهای آلوده و یا حشرات گرده افشان به زنبور های سالم روش های دیگری نیز برای انتقال واروا وجود دارد. در برخی موارد زنبوردار موجب انتقال کنه واروا میشود به طوریکه از کلنی های قوی به منظور تقویت کلنی های ضعیف زنبور بالغ و یا شفیره جا به جا کند و یا اینکه زنبورها را از یک منطقه به منطقه کوچ دهد. گاهی نیز ممکن است بچه کندوها با انتقال به مکان جدید همزمان واروا را گسترش دهند. در نهایت، واروا ممکن است بین کلنی ها پخش شود، زیرا زنبورها یکدیگر را غارت می کنند که دزدیدن عسل  کلنی های ضعیف در دوره های کمبود شهد برای کندوهای قوی معمول است. همه این روش ها به توزیع جهانی واروا به عنوان یک آفت زنبور عسل کمک کرده است.